Ομάδα 8 9ο εξάμηνο The system of objects (κείμενο συμπερασμάτων)

 

Technical Connotation: Automatism,

 'Functional' Transcendence

 

Ο αυτοματισμός είναι κυρίαρχο χαρακτηριστικό στα σύγχρονα αντικείμενα, αποσκοπώντας να επιτευχθεί η λειτουργία του αντικειμένου στον απόλυτο βαθμό. Ωστόσο, κάθε αυτοματισμός συνοδεύεται από πολυπλοκότητα του συστήματος, μέσω της οποίας αποκρύπτονται πιθανές κατασκευαστικές αδυναμίες (η πολυπλοκότητα ισοδυναμεί με μικρότερη ζωή και ευκολότερη αντικατάσταση του αντικειμένου). Αυτό συμβαίνει γιατί ο αυτοματισμός παρουσιάζεται ως σύμβολο νεοτερισμού καθιστώντας τα αντικείμενα πολλές φορές μέσο επίδειξης, ερχόμενα έτσι αντιμέτωπα με τον πρωταρχικό τους στόχο, την εξυπηρέτηση της κοινωνίας και του ατόμου. Επίσης, μέσω του αυτοματισμού ο άνθρωπος καταντάει ανεύθυνος θεατής, αντικειμενοποιώντας τον εαυτό του λόγω της αδράνειας που τον χαρακτηρίζει και τείνει να ζει σε μία ψευδαίσθηση όπου ο ίδιος έχει στατική θεϊκή υπόσταση και η τεχνολογία τον υπηρετεί. Στο μυαλό μας ο αυτοματισμός είναι τόσο γοητευτικός διότι μέσω της πολυπλοκότητας μας παραπέμπει σε κάτι ανώτερο και ανεξήγητο για να συλληφθεί από τον νου μας, σε αντίθεση με μία σαφή συγκεκριμένη δομή και λειτουργία που θα μας άφηνε αδιάφορους. Μέσω του αυτοματισμού τα αντικείμενα παρουσιάζουν νέες ανθρωπομορφικές ιδιότητες, οδηγώντας τον άνθρωπο ασυνείδητα να συγκρίνει τον εαυτό του με αυτά. Ενώ ο ανθρωπομορφισμός παλαιότερα αποτυπωνόταν μέσω της μορφής, της κίνησης και του τρόπου χρήσης του αντικειμένου σε σχέση με το ανθρώπινο σώμα, πλέον αποκτά πνευματικά χαρακτηριστικά αφού ο αυτοματισμός προσπαθεί να μιμηθεί και να υπερβεί την υπέρ λειτουργικότητα της ανθρώπινης συνείδησης.  Από τη μεριά τους, τα αντικείμενα λειτουργούν σχεδόν ναρκισσιστικά, αφού εστιάζουν στην τεχνολογική τους φύση αγνοώντας το ανθρωποκεντρικό τους νόημα, την βελτίωση της ζωής του ανθρώπου.

 

Functional Aberration: Gadgets

 

Ο ρόλος των αντικειμένων καταλήγει τελικά να εκφράζεται μέσα από την πολυπλοκότητα, τις λεπτομέρειες, τις διάφορες περίεργες τεχνολογίες και τον ακραίο φορμαλισμό που επικρατεί. Το αντικείμενο καθίσταται έτσι σε κάτι το ¨μη πραγματικό¨ αφού δεν εξυπηρετεί κάποια ουσιαστική λειτουργία, μέσα σε μία κοινωνία στην οποία επικρατεί η αντίληψη που ορίζει ότι για κάθε υπάρχουσα ανάγκη θα πρέπει να υπάρχει και ένα αντικείμενο, ενώ αν δεν υπάρχει θα πρέπει να εφευρεθεί.

 

Pseudo-Functionality: Gizmos

 

Το κάθε όνομα αντικειμένου συνδέεται με την εκάστοτε λειτουργία του. Με τον όρο όμως μαραφέτι αναφερόμαστε (με υποτιμητική διάθεση) σε κάποιο αντικείμενο το οποίο δεν έχει ξεκάθαρο σκοπό, με τα μαραφέτια να συνοψίζουν την λειτουργική κενότητα των σύγχρονων αντικειμένων. Τα μαραφέτια δεν μπορούν να ταξινομηθούν, καθώς συναντώνται σε τεράστιους αριθμούς και ποικιλία, κάνοντας καταιγιστική ¨επίθεση¨ στον ανθρώπινο νου. Για κάθε διαφορετικό άνθρωπο μπορεί να υπάρξει και ένα μαραφέτι, οδηγώντας μας έτσι σε εννοιολογική ανεπάρκεια, καθώς η γλώσσα αδυνατεί να ακολουθήσει τους ρυθμούς παραγωγής και να κατονομάσει το κάθε αντικείμενο. Αντικείμενα με πολύ συγκεκριμένη λειτουργία όπως τα μαραφέτια, δεν καλύπτουν κάποια συλλογική ανάγκη παραμένοντας έτσι σε μια νοητικό κόσμο (υποκειμενικότητα έναντι συλλογικότητας). Ο μύθος μιας πραγματικότητας στην οποία κάθε πρόβλημα και ανάγκη εξυπηρετείται από ένα αντικείμενο, βυθίζει τον άνθρωπο σε μια ψευδαίσθηση ενώ καθιστά το αντικείμενο έρμαιο των ανθρώπινου παραλογισμού. Ο παραλογισμός αυτός, με τον άνθρωπο να αδυνατεί να κάνει διάκριση της εικονικής με την ουσιαστική λειτουργικότητα των αντικειμένων, συνεχίζει να τροφοδοτεί αυτήν την τάση για μαραφέτια. Ενώ η σχέση ανθρώπου-τεχνολογίας είναι αμφίδρομη, με τον κόσμο του ενός να ¨εμποτίζει¨ τον κόσμο του άλλου, φαίνεται να είμαστε πολύ πιο ευαίσθητοι για τον τρόπο που η τεχνολογία παρεμβαίνει στις ανθρώπινες σχέσεις ενώ είμαστε πολύ πιο αναίσθητοι για το αντίστροφο, για το πώς ο άνθρωπος παρεμβαίνει στην τεχνολογία. Όλα τα αντικείμενα εμπεριέχουν λίγο μαραφέτι, αφού ο άνθρωπος πολλές φορές τείνει να χρησιμοποιεί τα αντικείμενα σύμφωνα με τις ανάγκες του και όχι σύμφωνα με την αρχική τους λειτουργία. Αυτό είναι το σημείο που το αντικείμενο χάνει τη συγκεκριμένη, πρακτική του φύση και αποκτά μια πνευματικότητα. Δηλαδή, πίσω από κάθε πραγματικό αντικείμενο υπάρχει ένα νοητικό, με στενά καθορισμένη λειτουργία αλλά με απεριόριστες διανοητικές λειτουργικότητες. Έτσι, ανεξάρτητα της αντικειμενικής λειτουργίας τους, βιώνουμε τα αντικείμενα με τρόπο που μας εκφράζει (μπορούν πάντα να είναι χρήσιμα ακόμα και αν χρησιμοποιούνται παράλογα). Ενώ παλαιότερα τα αντικείμενα μαρτυρούσαν την παρουσία μας όντας σύμβολα της σωματικής μας υπόστασης, πλέον λόγω του ψηφιακού τους χαρακτήρα αποτελούν μέσο προσωπογραφίας μας. Αυτό οδηγεί σε μια μειωμένη ενεργητικότητα  (ακόμα και εντός των πιο ¨ζωντανών¨ χώρων) και στη διάβρωση της συμβολικής εκφραστικότητας του ανθρώπου μέσω των χειρονομιών.

 

Metafunctionality: Robots

 

Η επιστημονική φαντασία αποτελεί προέκταση των παράλογων τάσεων της πραγματικότητας, μέσω ελεύθερης αφηγηματικής δημιουργικότητας, καθώς μπορεί και να χαρακτηριστεί ως βασίλειο των μαραφετιών. Δεν σχετίζεται σε καμία περίπτωση με το μέλλον της τεχνολογικής ανάπτυξης, αντιθέτως αντλεί έμπνευση από προ υπάρχουσες μορφές και λειτουργίες του παρελθόντος, με τρόπο όμως που εξυψώνει τα τεχνικά χαρακτηριστικά των αντικειμένων. Τα ρομπότ αποτελούν υπέρ αντικείμενα, εφευρέσεις της επιστημονικής φαντασίας και χαρακτηρίζονται από ακραίο αυτοματισμό. Ωστόσο, παρότι η μοίρα των αντικειμένων φαντάζει να είναι η απόλυτη αυτοματοποίηση των υπαρχόντων λειτουργιών, τα ρομπότ δεν σχετίζονται με το μέλλον του ανθρώπου, αλλά με παρόντα ψυχολογικά κίνητρα και στόχους του (μύθο των ρομπότ αποτελεί η πεποίθηση ότι αυτά θα καλύψουν όλες τις πιθανές ανάγκες και επιθυμίες του ασυνείδητου). Τα ρομπότ αποτελούν τέλειο (από άποψη αποτελεσματικότητας) αντικείμενο συνεχούς λειτουργικότητας και απόλυτου ανθρωπομορφισμού, που ωστόσο αντιμετωπίζονται ως σκλάβοι καθώς παραμένουν εμφανώς αντικείμενα. Αυτά καταφέρνουν να ασκούν τη γοητεία τους χάρη στην κατηγορηματική αποκάλυψη της φύσης τους (μεταλλικό σώμα, απάνθρωπες κινήσεις), ειδάλλως θα προκαλούσαν ανασφάλεια, άγχος και φόβο. Τα ρομπότ χαρακτηρίζονται από όλες τις ανθρώπινες ιδιότητες εκτός της γενετήσιας ορμής για αναπαραγωγή. Σύμφωνα με το α σεξουαλικό σύμπαν της επιστημονικής φαντασίας, όταν τερματιστεί η εξέλιξη τους αυτό εξουδετερώνονται, απενεργοποιούνται ή ακινητοποιούνται. Συχνά στην επιστημονική φαντασία επαναστατούν. Αυτή η επανάσταση, οι κακοπροαίρετες πράξεις των ρομπότ, λόγω του απόλυτου ανθρωπομορφισμού, χρησιμοποιούνται αλληγορικά για να συμβολίσουν τις γενετήσιες ορμές του ανθρώπου που τείνουν να τον καταστρέψουν, ο άνθρωπος δηλαδή αποτελεί θύμα των βαθύτερων εσωτερικών του δυνάμεων. Έτσι, ο άνθρωπος έχει δύο επιλογές, να δαμάσει τις αρνητικές αυτές δυνάμεις αντικαθιστώντας τες με θετικές ή οι αρνητικές αυτές δυνάμεις να διοχετευθούν στην εξέγερση και αυτοκαταστροφή του. Κατά την αυτοκαταστροφή αυτή, έχουν επικρατήσει τα ένστικτα-ο  λειτουργικός θρίαμβός του αντικειμένου. Το ρομπότ έτσι συμβολίζει τις καταπιεσμένες αυτές ορμές και με την καταστροφή του επαναστατεί, προκαλώντας μας έτσι αισθήματα χαράς και ευχαρίστησης. ¨Happenings¨ όπου συντελούταν οργιαστική καταστροφή και υποτίμηση των αντικειμένων, στόχευαν στο να αναδείξουν την υποβάθμισης και το σταδιακό θάνατο της διεφθαρμένης μας κουλτούρας. Η εμμονή του ανθρώπου με το αντικείμενο αγνοεί ότι αυτά τον εξυπηρετούν πλήρως και αναμένει πάντα κάτι περισσότερο, στοχεύοντας και ευελπιστώντας σε κάτι που θα του αλλάξει ριζικά τη ζωή.

 

The Transformations of Technology

 

Για να μην είναι η τεχνολογία απειλητική, θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε την ευθραυστότητά και την τελειότητα των αντικειμένων (αυτά παρουσιάζονται σαν έμπιστοι παράγοντες διατήρησης της ισορροπίας στην κοινωνία, κάτι το οποίο είναι παραπλανητικό) και να αφυπνιστεί η κοινωνική συνείδηση, αφού η τεχνολογική αυτονομία σε ακραίο βαθμό θα μπορεί να διαχειρίζεται ολοκληρωτικά την παραγωγή, αλλά και τον ίδιο της τον εαυτό. Για να καταφέρουν τα αντικείμενα να εκπληρώσουν το στόχο τους στην κοινωνία θα πρέπει να προσδιορίσουμε πως θα λειτουργούν και θα συνεργάζεται το κοινωνικοοικονομικό σύστημα παραγωγής με ένα σύστημα ψυχολογικών οριζουσών της κοινωνίας. Στις τεχνολογικές κοινωνίες υπάρχει αντίληψη ότι η αργή προσαρμογή της ηθικής στην τεχνολογία απαλλάσσει την τεχνολογική εξέλιξη πλήρως από ευθύνες αφού αυτή αποτελεί μοναδική σταθερά. Έτσι η υποτιθέμενη αυτή σύγκρουση τεχνολογίας-κοινωνίας, αποκρύπτει την πραγματική αντίφαση, ότι δηλαδή ενώ το σύστημα παραγωγής στοχεύει στην τεχνολογική πρόοδο, στην πραγματικότητα αντιτίθεται σε αυτή. Αυτό συμβαίνει διότι οι οικονομικοί και πολιτικοί του στόχοι έρχονται σε σύγκρουση με την αναδιάρθρωση των κοινωνικών σχέσεων οδηγώντας τες σε παρακμή και κατά προέκταση καθιστώντας το σύστημα τεχνολογικής παραγωγής παρακμιακό. Αντιλαμβανόμαστε έτσι πως παράγοντες που καθορίζουν την παρακμή ή ακμή ανθρώπων και αντικειμένων είναι αλληλένδετοι μεταξύ τους. Καρκίνωμα της πραγματικής τεχνολογικής ανάπτυξης αποτελεί το κοινωνικό δίκτυο της μόδας και ελεγχόμενου καταναλωτισμού αφού αυτός επιτάσσει  ¨ανώριμες αλλαγές¨ που περιορίζονται στην εικόνα και όχι στην ουσιαστική τεχνολογική βελτίωση των προϊόντων. Αυτό αποτελεί αδυναμία του καπιταλισμού, ο οποίος προσπαθεί να μονιμοποιήσει αυτή την κατάσταση και μέσω μικρών βελτιώσεων, πολυπλοκότητας και άλλων βοηθητικών συστημάτων να δώσει την αίσθηση της προόδου, αποκρύπτοντας έτσι την ανάγκη για θεμελιώδεις αλλαγές (ρεφορμισμός). Στην πραγματικότητα υπάρχει ένας θεμελιώδης ανταγωνισμός μεταξύ της διαρκούς αυτό υπέρβασης της τεχνολογικής εξέλιξης και της κλειστότητας ενός συστήματος που χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα αντικείμενα και μορφές δεσμευμένα από τους στόχους της παραγωγής. Εκεί εντοπίζουμε τη φιλοδοξία των αντικειμένων να αντικαταστήσουν τις ανθρώπινες σχέσεις αφού αυτά εμφανώς λύνουν πρακτικά προβλήματα αλλά αφανώς συντελούν σε κοινωνικές ή ψυχολογικές συγκρούσεις. Είναι πολύ δύσκολο κάποιος να φανταστεί ότι ένα καθημερινό αντικείμενο όπως το αυτοκίνητο θα μπορούσε να συντελέσει στην αναδιοργάνωση των ανθρώπινων σχέσεων, στην πραγματικότητα ¨επιφορτίστηκε¨ από παρασιτικές λειτουργίες με επιφανειακή αξία, εμποδίζοντας έτσι την επίτευξη του πραγματικού στόχου του αυτοκινήτου, την ανθρώπινη ολοκλήρωση. Η επιβολή του αυτοκινήτου στο χώρο όχι μόνο δεν εκμηδένισε τα χωρικά διαστήματα που χωρίζουν τους ανθρώπους, αντιθέτως τα επέκτεινε. Έτσι, η ουσιαστική εξέλιξη του αυτοκινήτου έρχεται σε ένα τέλμα, όπως ακριβώς κατά προέκταση, μπορεί να συμβεί και με τον πολιτισμό μας.

Εδώ μπορούν να διακριθούν τρεις βασικοί άξονες εξέλιξης.

·        Ο πρώτος αφορά την τεχνική δομή του αντικειμένου (λειτουργία, ολοκλήρωση, υλικότητα, οικονομία).

·        Ο δεύτερος αφορά μια παράλληλη ¨δόμηση¨ του κόσμου και της φύσης (κυριαρχία στο χώρο, έλεγχος της ενέργειας, ευελιξία χρήσης υλικών) αναδύοντας έτσι έναν πιο ουσιώδη και ολοκληρωμένο κόσμο.

·        Ο τρίτος άξονας αφορά την ανθρώπινη δραστηριότητα τόσο ατομικά όσο και συλλογικά, προκειμένου να είναι δομημένη με τρόπο που προωθεί μια μεγαλύτερη ευελιξία και σχετικότητα αφήνοντας περιθώρια για μελλοντικές τροποποιήσεις και μια άκρως εξελιγμένη κοινωνική οικονομία.

Ασχέτως των διαφορετικών δυναμικών που χαρακτηρίζουν τον κάθε έναν από τους άξονες αυτούς, αν η εξέλιξη του ενός σταματήσει ή επιβραδυνθεί τότε το ίδιο θα συμβεί ταυτόχρονα και στους υπόλοιπους.

Technics and the Unconscious System

 

Λόγο της στασιμότητας των τεχνικών και των μορφών αποτελεί η ιδιοτελής δικτατορία ενός συστήματος παραγωγής. Η υπό ανάπτυξη των προϊόντων δεν οφείλεται σε κάποιο ¨κοινωνικό ατύχημα¨ από τη στιγμή που η ανθρωπότητα δεν είναι αθώα. Ενώ το σύστημα παραγωγής το οποίο εκμεταλλεύεται την κοινωνία είναι αυτό που ευθύνεται σε μεγαλύτερο βαθμό, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τα ανθρώπινα ένστικτα και ασυνείδητο μαζί με τις εκτεταμένες επιπτώσεις που αυτά προκαλούν. Η ύπαρξη της λογικής μιας παραγωγής που τείνει να ελέγχει και να συστηματοποιεί όλα αυτά τα παράλογα κίνητρα, ίσως οφείλεται στην έλλειψη ξεκάθαρης βούλησης του ανθρώπου για υπέρβαση της οδηγούμενης από τα ένστικτα αυτής κατάστασης. Προβάλλει μεγάλη αντίσταση στην επιβολή ορθολογισμού όταν έρχεται σε σύγκρουση με τους αυθαίρετους στόχους που επιτάσσουν οι ενδόμυχες ανάγκες του, το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφικές συνέπειες για τον τρόπο ύπαρξης των αντικειμένων και της κοινωνίας σαν σύνολο. Αντίφαση αποτελεί το γεγονός ότι το σύστημα παράγει εύθραυστα και εν μέρει δυσλειτουργικά αντικείμενα προορίζοντας τα για σύντομα θάνατο. Έτσι το σύστημα συμβάλει τόσο στην παραγωγή όσο και στην καταστροφή των αντικειμένων. Οξύμωρο είναι, πως με το θάνατο ενός αντικειμένου, ενώ κατά κάποιο τρόπο απογοητευόμαστε αφού προκύπτουν αρνητικές συνέπειες για εμάς, νιώθουμε παράλληλα μια ευχαρίστηση (ένα τεχνικό ελάττωμα μας εξοργίζει, αλλά ένα μεγάλο σύνολο από ελαττώματα μας γεμίζει με χαρά-ολοκληρωτική επανάσταση) με τον ίδιο τρόπο που νιώθουμε χαρά κατά αυτοκαταστροφή των ρομπότ. Η καταστροφή του αντικειμένου, δίνει υλική υπόσταση στην εναντίωση που έχουμε σε σχέση με τα γενετήσια ένστικτα του εαυτού μας, η οποία εναντίωσή επιδιώκει να ικανοποιηθεί. Αν κανείς φανταστεί ένα τέλειο αντικείμενο, σε σχέση με τη μη ικανοποιημένη εναντίωση προς τον εαυτό μας, αντιλαμβανόμαστε πως το τέλειο μας προκαλεί πάντα άγχος. Το σύστημα των αντικειμένων αποτελεί ενσάρκωση της ευθραυστότητας, του εφήμερου, της ολοένα ταχύτερης υποτροπής, της εξαναγκασμένης επανάληψης, ανθρώπινης ικανοποίησης και απογοήτευσης, των συγκρούσεων που απειλούν ατομικές και κοινωνικές σχέσεις. Σε σχέση με την καταναλωτική κοινωνία φαίνεται ότι αντιμετωπίζουμε μια υπέρ τροφοδότηση με αντικείμενα, σε ένα σύστημα που αντικαθιστά κάθε αλληλεπίδραση μεταξύ φυσικών δυνάμεων, αναγκών και τεχνικών.